20 Kasım 2023
KAMEROVO OBLASTI (ŞORYA)
TOP. NÜFUS TÜRK NÜFUS KM2
|
KemerovoOblastı |
2.821.859 |
25.000 |
95.500 |
Kemerovo Bölgesi, Batı Sibirya’nın güneydoğu kesiminde, bir zamanlar yerli halkların yaşadığı bölgelerde bulunur. Türkçe konuşan insanların (Şorlar), Sibirya Tatarlarının ve Teleutların temsilcileri, birkaç bin yıl önce günümüzdeki modern Kemerovo bölgesinin topraklarına yerleştiği bilinmektedir. O günlerde bu bölgeyi dış düşmanlardan korunmaları gerekli hale gelince, 17. yüzyılın başında (1618'de) Kuznetsk kalesi inşa edildi. 1604 yılında Ruslar tarafından Tomsk şehrinin kurulmasıyla Kuznetsk bölgesinin kolonileştirilmesinin temeli atılmış, ardından 1607-1608 yıllarında ilk silahlı kuvvetler Tom Nehrinin kaynağına doğru gönderilmiş, 20 Kasım 1608 de vergi toplamak üzere ilk Kazak birlikleri bölgeye gelmiştir. Kuznetsk kalesinin kurulmasıyla bölgeye ilk önce görevli Rus memurlar, 1620 den sonra da Rus köylüler, daha sonra da sürgün edilenler ve aileleri yerleşmeye başlamış ve nüfusun önemli bir bölümünü oluşturmuşlardır. Bölgenin en eski şehri olan Novokuznetsk 1618 yılında kuruldu. Daha sonraki yıllarda, Doğu Avrupa’daki Slavlar ve Ruslar buralara getirilip Ruslaştırma siyaseti uygulandı. Başta Şorlar olmak üzere yerli Türkler ise azınlık durumuna getirildi.
Oblast’ın eski adı ise, Şorların ülkesi anlamında Şorya idi. Şorya, Şor Türklerinin geçmişte ülkesi olup, günümüzde adı değiştirilerek Kemerovo Oblastı olmuştur. Kemerova Oblastı’nda Şor Türklerinin yaşadıkları yerlerden biri de Tomazak adlı yerleşim birimidir. Teleütler, Kemerovo Oblastı’nda yaşayan 2700 kişilik bir kabiledir. Kemerova, Sibirya Tatarları ve Teleutlar, Altay, Krasnoyarsk bölgeleri, Altay cumhuriyetleri, Khakassia, Novosibirsk ve Tomsk bölgeleriyle çevrilidir.
Eski adı Şorya olan Kemerovo Oblastı, Kemerovo şehri, Rusya’nın Sibirya Federal Bölgesi’nde Tom Nehri kıyısında, Kuznetsk Aladağları, batıda aşağı Salair Sırtı yakınında yer almaktadır. Gelecekte büyüyen Novokuznetsk şehri Tom Nehri'nin (Ob'un bir kolu), kıyısındadır. Seksen yıl sonra, Kuznetsk'e 380 km uzaklıkta, Kiya Nehri üzerinde Mariinsk şehri ortaya çıkmıştır. Tarihi belgelere göre bu iki şehir Kuzbass kömür havzasındaki en eski şehirler olarak kabul edilmektedir. Güneyde Tom Nehri akıntılarının geçtiği Gornaya Shoriya yaylaları vardır. Bozkır bitki örtüsü yanında, kozalaklı ağaçlarla, sık ormanlar ve çayırlarla kaplıdır.
300 yıldan fazla bir süre önce imparatora; Rus imparatorluğu Peter Cevher madenciliği uzmanı bir serf köylü olan Mikhail Volkov'un bir kömür yatağı keşfettiği konusunda bilgi verildi. 1821'de St. Petersburg Bilimler Akademisi Onursal Üyesi Petr Chikhachev, Kemerovo bölgesinde bilim adamının "Kuznetsk kömür havzası" olarak adlandırdığı büyük kömür yatakları tespit etti. 18. yüzyılın sonunda kömür madenciliği başladı. Bir süre sonra endüstriyel metalurji ve gümüş eritme işletmeleri faaliyete başladı. 1830’larda Kemerovo (Kuzbass Havzası) adıyla küçük bir kasaba olarak kuruldu. Bütün bir metalurji tesisi ağı oluşturan Ural sanayicisi Nikita Demidov, Kuznetsk kömürünün geliştirilmesiyle ilgilenmeye başladı. Kuznetsk Havzası'nın gelişiminde büyük bir ivme, 1898'de Trans-Sibirya Demiryolunun (Transsib - Büyük Sibirya Yolu) inşasıydı. 1918’de Shcheglovsk şehrini oluşturmak üzere Shcheglovo köyüyle birleştirilerek, 1925’te Şçeglovsk adıyla kent statüsü kazandı. Kuznetsk Kömür Havzası’nın gelişmesiyle hızlı bir büyümeye sahne oldu ve 1932’de yeniden eski adı Kemerovo’yu aldı. Günümüzde önemli bir kömür madenciliği merkezi ve Rusya’nın en önemli kimya sanayisi şehirlerinden biridir. Kemerovo, Moskova'dan yaklaşık 3500 km uzaklıktadır.
Kemerovo'nun tarihi ve kültürel anıtları arasında: İşaret Katedrali, "Kuzbass madencilerinin anısına" anıtı, bölgesel tiyatrosu, kömür müzesi, evsiz köpek anıtı, Kutsal Üçlü Kilisesi, eski bir kömür madeninin bulunduğu yerde bulunan (Kuznetsk Alatau rezervi) Krasnaya Gorka Müze-Rezervidir. Rezervin topraklarında hem doğal hem de insan yapımı eserler bulunmaktadır.
Kemerovo bölgesinin en güzel bölgesi, dağlık doğal alanlarıyla güney kısmıdır. Alguy tremolinleri, Spassky Ulusal Parkı ve sarayları, Rocky Dağları Kanyonu, Gavrilov mağaraları, Taş Kapı ve nefes kesen mağaraları gibi doğal anıtları vardır. Çeşitli mineral kaynaklarına dayalı sanatoryum tedavisi özellikle Kemerovo bölgesinde geliştirilmiştir. Ayrıca binicilik, su ve dağ turizmi gibi turizm türleri de popülerlik kazanmaktadır. Kemerovo bölgesinde birkaç tanınmış kayak merkezi vardır: Mezhdurechensk yakınlarındaki Yugus ve Zelenaya Gora'daki Sheregesh köyü. Ayrıca Novokuznetsk'teki Kuznetsk Kalesi, Başkalaşım Katedrali ve St. John Chrysostom Katolik Kilisesi, Kemerovo'daki Znamensky Katedrali ve Kızıl Dağ ile Gornaya Shoria, Rusya'daki en iyi rekreasyon alanlarından biridir. Gornaya Shoria'nın dağlık bölgesi ve Kuznetsk de Verkhniy Zub Dağı (2178 m), tepesinde bir dağ gölü bulunan Kul-Taiga Dağı, çok sayıda mağara bulunan Mras-Su nehri vadisi, Saga şelalesi, Berchikul Gölü, ve "Tsarskie Gates" görülmeye değer yerlerdir.
Oblast nüfusunun neredeyse onda dokuzu kentlerde yaşamaktadır. Nüfus yapısı; Ruslar %93,7 – Tatar Türkleri %1,5 – Ukraynalılar %0,8 – Almanlar %0,9 – Şorlar ve Diğerleri %%1,5. Tam ülke yapısını verecek olursak; (2010) Almanlar, Altay Türkleri, Avarlar, Azeriler, Başkurtlar, Beloruslar, Bulgarlar, Buryatlar, Çalkandılar, Çeçenler, Çingeneler, Çinliler, Çuvaşlar, Ermeniler, Estonlar, Finler, Gürcüler, Hakaslar, İnguşlar, Kazaklar, Kırgızlar, Komi-permyaklar, Koreliler, Kumandı Türkleri, Lazgılar, Letonlar, Litvanlar, Mariler, Moldavyalılar, Mordyalılar, Osetinler, Özbekler, Polonyalılar, Ruslar, Şor Türkleri, Tacikler, Tatarlar, Telengitler, Teleut Türkleri, Tubalar, Tuvalar, Türkmenler, Udmurtlar, Ukraynalılar, Yahudiler, Yunanlar, vd dir.
Oblastın en büyük şehri, Novokuznetsk’tir. Leninsk-Kuznetski Oblast’da İnya Nehri’nin kıyısında yer almaktadır. Taştagol, Kemerovo’nun güneyinde Kondom akarsuyu yanında ilçe merkezidir. Kemerova’da on altı şehir, on sekiz ilçe, yirmi iki küçük şehir ve yüz altmış yedi köyü bulunmaktadır. Bunlardan bazıları; Anjero-Sudjen, Berezov, Belov, Çebulin, Guryev, İjmor, Kaltan, Kemerovo, Kiselyöv, Krapiyin, Krasnobrod, Kiselevsk, Lenin-Kuznets, Mariin, Mıskin, Mejdureçen, Mezhdurechensk, Novokuznets, Osinnikoy, Polisayev, Prokolyev, Prokopyevsk, Promışlennov, Taştagol, Tayga, Tisul, Tajin, Topkin, Yaşkın, Yay, Yurgin, ve diğerleridir.
Başlıca sanayi ürünleri arasında azotlu (nitrojenli) gübre, plastik, yapay elyaf hammaddesi, anilin boya ve boya maddesi, sud kostik, amonyak ve ilaç sayılabilir. Kentte ayrıca kömür madenciliği donanımı ve tarım makineleri üretilir; bıçkıcılık ve kerestecilik de önemlidir. Uluslararası Havalimanı Kemerovo kentindedir.
Bu dönemde şehirlerde okullar, enstitüler, tiyatrolar yapılmış, müzeler ve daha birçok kültür kurumu açılmıştır. Kuzbass'ın bulunduğu 1931'den 1939'a kadar olan dönemde, kentin o dönemi için modern olan sekiz eğitim kurumu inşa edildi. Kemerovo Devlet Üniversitesi, 1973 yılında Kemerovo Pedagogikal Enstitüsü olarak kurulmuştur. Kentte madencilik ve öğretmen okulları vardır. Kuzbass'ta çeşitli uzmanlık dallarında dört üniversite, dokuz enstitü ve yirmi kolej bulunuyor. Şorca, Kemerovo Üniversitesinde öğretilmektedir.
Kemerovo bölgesi, kısa ama sıcak yazlarla karakterize edilen karasal bir iklimin hâkimiyetindedir. Bu bölgede kışlar uzun ve soğuktur, Ocak ayında ortalama günlük hava sıcaklığı - 20 ° C'dir. Yerel nehirler ve göller arasında Ob ve kolları (Tom, Yaya, Chumysh), Berchikul Gölü (Volchye) önemli bir yer tutar. Bölgenin iklimi keskin bir şekilde karasaldır. Bu iklim türü, yıl boyunca hava sıcaklığındaki keskin ve önemli dalgalanmalarla karakterizedir. Kemerovo bölgesinde yıllık ortalama sıcaklık +1 ila +1.5 C arasındadır. En sıcak mevsim, havanın +35 ... + 38 C'ye kadar ısındığı yaz mevsimidir. Kışın genellikle çok soğuktur ve bazen termometre - 54 ...- 57 C'ye düşebilir.
1942 yılına kadar bölgesel merkez Novokuznetsk şehriydi. SSCB hükümetinin kararıyla, 1943'ten itibaren, daha önce Novosibirsk bölgesinin bir parçası olan Kuzbass şehrinin bulunduğu bölgede, Kemerovo bölgesi oluşturuldu. Kuzbass'ın bulunduğu yerde 58 maden, kömür ve metalurji tesisi ve 36 açık ocak kömür madenciliği (açık ocak yöntemi) işletmesi bulunmaktadır. Ayrıca Rusya sıralamasında kömür üretiminde birinci, çelik üretiminde dördüncü sırada yer almaktadır.
YARARLANDIĞIM KAYNAKLAR:
https://cityshin.ru/tr/copper/gde-nahoditsya-kuzbass-v-rossii-karta-kemerovskoi-oblasti-gulrypsh/
https://www.turkcebilgi.com/kemerovo
https://www.britannica.com/place/Russia/Religion
https://www.britannica.com/place/Kemerova-oblast-Russia
https://www.academia.edu/31944252/Killi_Y%C4%B1lmaz_G_2016_Geçmişten_GünümüzeŞorTürklerinin Dil Durumuna Genel Bir Bakış
Prof. Dr. Ali Yiğit-https://www.academia.edu/11301090/RUSYA_FEDERASYONUN_DA_TÜRK_TOPLULUKLARININ_YAŞADIĞI BÖLGELERDEKİ NÜFUS HAREKETLERİ ve DEĞİŞEN ETNİK YAPI
Cem Cüneyd Canan