31 Ağustos 2024
TOP. NÜFUS TÜRK NÜFUS KM.2
|
OrenburgOblastı |
2.111.500 |
400.000 |
124.000 |
Orenburg Oblastı;
TÜRK TARİHİ penceresinden baktığımızda, Batı Sibirya ve Doğu Avrupa’ya yapılan akınlarda ORENBURG’un ne kadar önemli stratejik konumda olduğunu görmekteyiz. Aynı şekilde RUSLARIN Doğu’ya yaptıkları akınlar ve yayılma hedeflerinde de ORENBURG’un bir o kadar önem arz ettiğini tarih sayfaları bizlere aktarıyor. Bu nedenle sizlere yazımın devamında, yararlandığım kaynaklardan derlediğim, ORENBURG’un tarihini kronolojik olarak vermeğe çalışacağım.
ORENBURG OBLASTI, Ural Dağları'nın en güney ucu boyunca uzanan bir alanı kaplamaktadır. Batıda Obshchy Syrt'in kireçtaşı platolarından alçak Ural sırtları boyunca doğuda düz Turgay Platosu'na kadar uzanır. Güney batıda Kazakistan’ın Batı Kazakistan Eyaleti, güneyinde Kazakistan’ın Aktöbe Eyaleti, güney doğusunda Kazakistan’ın Kostanay Eyaleti, batıda Samara Oblastı, kuzey batısında Tataristan, kuzeyde Başkurdistan, kuzey doğuda Çelyabinsk Oblatı ile komşudur. Oblastın büyük kısmı tüy otları ve çayır bozkırlarında yer alır; kuzey ve kuzeybatı da özellikle buzuluk çam ormanı tabiatı koruma alanında huş ve çam koruları bulunmaktadır. Bozkırın büyük bir kısmı, özellikle 1950'lerdeki Bakır ve Atıl Topraklar Kampanyası'nın bir sonucu olarak sürülmüştür ve başta baharlık buğday, mısır, darı ve ayçiçeği olmak üzere tarımda önemlidir. Ancak ekonomiye, Uralların güney ucundaki, oblastın merkezi olan Orenburg merkezli madencilik ve sanayi bölgesine hâkimdir. Pek çok maden işletilmekte ve ağır sanayi (demir-çelik, petrokimya ve mühendislik) oldukça gelişmiş durumdadır. Alan 47.900 mil kare (124.000 kilometrekare). Pop. (2006 tahmini) 2.137.850 dir.
Orenburg, Rusya'nın batısında Orenburg oblastının (bölge) şehri ve idari merkezidir. Ural Nehri üzerinde, Sakmara kavşağındadır. 1735 yılında, şu anda Orsk'un bulunduğu Ural-Or kavşağında bir kale olarak kurulan bu şehir, 1743 yılında bugünkü yerine taşınmıştır. Başlangıçta Ural Kazaklarının askeri merkeziydi ve ticari önemi, Orta Asya'ya yapılan ticaretle birlikte arttı. Özellikle Kuybyshev'den (şimdi Samara) gelen demiryolu 1871-73'te inşa edilmesi bu önemin nedeni oldu. 1938 - 1957 yılları arasında Sovyet pilotu Valeri Çkalov 'un onuruna adı kullanıldı.
Rusya’nın Volga Federal Bölgesi’nde bulunan Oblastta Türk nüfusu önemli bir yere sahiptir. Bağımsız bir Türk ülkesi olan Kazakistan ile özerk Türk cumhuriyetleri Tataristan, Başkurdistan arasında köprü olması yönünden stratejik bir öneme sahiptir. Orenburg Oblastı veya Orenburg İli toplam 35 ilçeden, 12 şehirden ve kapalı şehir Komarovskiy idari biriminden oluşur. Şehirleri; Abdulino, Buguruslan, Buzuluk, Gay, Kuvandık, Mednogorsk, Novotroirsk, Orsk, Orenburg, Sol-İletsk, Soroçinsk ve Yasni dir.
Modern Orenburg, ağır sanayi ve tarım makineleri üreten büyük mühendislik endüstrilerine sahiptir; çeşitli tüketim malları ve gıda maddeleri üretmektedir. Ayrıca gaz işleme tesisleri de bulunmaktadır. Şehirde öğretmen eğitimi, tıp ve tarım enstitüleri bulunmaktadır. Pop. (2006 tahmini) 533.872 dir.
“2010 nüfus sayımına göre Rusya Federasyonunda yaşayan 648 bin kazak nüfusun %80’i Kazakistan’a komşu bölgelerde bulunmaktadır. Buralardaki Kazak nüfus Rusya’ya sonradan yerleşmiş göçmen nüfus değildir. Eskiden beri bu bölgelerde bulunan ancak sınırlar çizilirken Kazakistan dışında bırakılmış yerli nüfustur. Mesela, 1925’de bir bölümü Başkurdistan’dan, büyük bir bölümü de Kazakistan’dan ayrılarak oluşturulan Orenburg oblastında 120 bin Kazak nüfus bulunmaktadır. 1925’de bu oblastın kurulmasının asıl nedeni iki Türk ülkesinin arasında bir tampon bölge meydana getirmekti. Ayrıca İdil-Ural bölgesinde Kazakistan ile sınır olan Saratov’da 76 bin, Çelyabinsk’de 35 bin ve Samara’da 16 bin olmak üzere bu bölgede toplam 200 bin kadar Kazak nüfus yaşamaktadır. Aşağı İdil bölgesinde de 196 bin Kazak nüfusu yaşamaktadır. Ayrıca yine Kazakistan ile sınırı olan Sibirya eyaletlerinden Omsk’da 78 bin, Tümen’de 19 bin, Kurgan’da 12 bin, Altay krayı ve Altay cumhuriyetinde 20 bin olmak üzere 135 bin kadar Kazak nüfusu daha yaşamaktadır. Yani 650 bin nüfusun 530 bini Kazakistan’a sınır olan bölgelerde bulunmaktadır. 2002’de Rusya’daki Kazaklardan 471 bini anadilini bilmektedir. Yani Kazakların ancak %72’si anadilini bilmektedir. Buna karşın bu oran Kazak nüfus bölgelerinde oldukça farklıdır. Nitekim 1989 değerlerine göre Kazak nüfusun anadilini bilme oranı Astrahan, Kalmukya, Omsk ve Altay cumhuriyetinde %95, Orenburg, Volgograd ve Kurgan’da %90; buna karşın Moskova’da %75, St.Petersburg’da %70, Uzakdoğu eyaletlerinde ise daha da düşüktür. 2010 sayımında ise anadilini bilen kazakların sayısı 401.455, anadili bilme oranları da %62’dir. Yani son sekiz yılda %10’luk bir gerileme söz konusudur.”
Orenburg’un dini ağırlığını Müslüman ve Ortodoks Hıristiyanlar oluşturmaktadır. Eski yerleşim Türklere ait olduğu için eski ve yeni yapı camiler mevcuttur. Bunun yanında kiliseler ve sinagog da vardır. Camii cemaatini, yerli Türkler den Tatarlar, Kazaklar, Başkurtlar ve Kırgızlar teşkil etmektedir. Orenburg Ulu Camii, Husayin Mescidi (Hüseyin Camii) ve Karavan-Saray Mescidi (Kervansaray Camii) en çok dikkat çekenlerdir.
Orenburg Kervansarayı, Başkurt halkının tarih ve kültür anıtı olan Orenburg'da mimari bir yapıdır. 1837-1846'da Başkurt-Mişer ordusunun komutanlığı ve Orenburg'a “ihtiyaçlarına ve işine göre” gelen Başkurtlar için bir atölye ve bir okula ev sahipliği yapmak üzere inşa edilmiştir. Tarihi ve mimari yapı Başkurt Ulusal Evi ve camiden oluşmaktadır. Mimar Alexander Bryullov'un orijinal projesi geleneksel Başkurt köyü stilizasyonu olarak tasarlanmış: topluluğun merkezi baskın - sekizgen bir cami Başkurt göçebe yurt biçimleri yansıtılmıştır.
Orenburg Oblastı etnik yapısı, Tatar Türkleri, Kazak Türkleri, Çuvaşlar, Başkurtlar, Azeriler, Ruslar, Ukraynalılar, Mordvınlar, Almanlar, Belaruslar dan oluşmaktadır.
Orenburg ilinde çoğunluğu oluşturan Tatar Türkleri şu ilçelerde bulunurlar: Аbdulin, Аlеksаndrоvskоm, Аsеkееv, Gаyskоm, Buguruslаn, İlеk, Krаsnоgvаrdеyskоm, Kuvаndık, Mаtvееvskоm, Sаkmаr, Sоl-İlеt, Tаşlin, Tоtskоm, Şаrlık dır.
Tatar yerleşim yerleri dağınık vaziyettedir. İldeki Türk toplulukları türlü kuruluşlar vasıtası ile çalışmalar yapmaktadırlar. Yakın zamana kadar Tatar Türkçesinde eğitim veren okul ve eğitim merkezleri vardı. Fakat Rusya eritme politikası olarak bunu engellemiş ve Rusça yapmıştır. Orenburg ilinde 7 tane Tatar Kültür ve Dil Merkezi bulunmaktaydı. Orenburg merkez, Buguruslan, Buzuluk, Novotroitske, Orsk, Asekeev, Severnoe, «Milli Dil ve Kültür merkezi» . Müslümanlar Derneği (Novotroitsk), «Namus» adında fon, Orenburg Tatar Drama Tiyatrosu, Tatar Sanat toplulukları, Musa Celil Milli müzesi (Mustafin Şarlık ilçesi), ni sayabiliriz.
Yamaşev, Hüseyin Mingazetdinov (Orenburg,1906 yılından itibaren), Tatarca kitapların olduğu bazı kütüphaneler mevcuttur. Şevçenko,, Taras Grigoryev (Orsk). Yana Vakıt (Yeni Vakit) Orenburg, 1992 ve «Bulgar eli» İldeki Tatar basının da gazeteleridir. Televizyon programında ise «Vatandaşlar» (Orenburg), Radyo olarak «İyi Akşamlar» (Orenburg) ve Ural Sesleri anlamında «Ural Tavışları» dır.
Orenburg’da; Orenburg Devlet Güzel Sanatlar Müzesi: Bu müze, Rus ve uluslararası sanatçıların resim, heykel ve kağıt üzerine çalışmaları da dâhil olmak üzere eserlerinden oluşan bir koleksiyona ev sahipliği yapmaktadır. Orenburg Kremlin, 18. yüzyılda göçebe istilalarına karşı korunmak için inşa edilmiş, şehrin merkezinde tarihi bir kaledir. Yıl boyunca düzenlenen bir müze ve çeşitli kültürel etkinliklerle artık popüler bir turistik cazibe merkezidir. Orenburg Yerel Kültür Müzesi: Bu müze, şehrin merkezinde yer alır ve Orenburg bölgesinin tarihi, kültürü ve doğal çevresi hakkında sergiler sunar. Ural Nehri, Orenburg’dan akar ve tekne gezintisi, balık tutma ve diğer eğlence etkinlikleri için popüler bir yerdir. Orenburg Eyalet Sirki, akrobatlar, palyaçolar ve diğer sanatçıların performanslarının sergilendiği, şehrin popüler bir eğlence mekânıdır. Orenburg Tabiatı Koruma Alanı: Şehrin hemen dışında yer alan bu koruma alanı, vaşak, geyik ve geyik gibi çeşitli vahşi yaşama ev sahipliği yapar. Yürüyüşçüler ve doğaseverler için popüler bir alandır.
DEVAM EDECEK
Cem Cüneyd Canan