30 Eylül 2025
TOPLAM NÜFUS TÜRK NÜFUS KM2
Stavropol Kray 2.786.100 95.000 66.500
Stavropol Krayı, (Çerkesçe: Şetkale),
Rusya’nın güneybatı, Ön Kafkasya'nın orta kesiminde, Kafkas Dağlarının kuzey uzantılarında 66.500 km² lik bir alanı kaplar. Orta Kafkasya'da yer alır ve doğuda Hazar ovalarından batıda Büyük Kafkas Dağları'nın eteklerine kadar uzanır. Büyük Kafkasya' nın kuzey yamaçlarının çoğunu kapsar. Dombay-Ulgen Dağında 4.046 m'ye ulaşan dağlık bir bölgeden Manıç ve Hazar çöküntülerinin oluşturduğu alçak ovalara kadar uzanan bölge, derin ırmak vadileriyle parçalanmış olan Stavropol Platosunu da içine alır.
Batıda Krasnodar Krayı, kuzeybatıda Rostov Oblastı ve Kalmıkya Cumhuriyeti ve doğuda Dağıstan Cumhuriyeti ile komşudur. Güneyde (doğudan batıya) Çeçenistan Cumhuriyeti, Kuzey Osetya-Alaniya, Kabardey-Balkar Cumhuriyeti ve Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti ile sınırı vardır.
Stavropol Krayı Rusya'nın federal bir birimi (kray) olup, Coğrafi olarak Güney Rusya'daki Kuzey Kafkasya bölgesinde idari olarak Kuzey Kafkasya Federal Bölgesi'nin bir parçasıdır. 1777 yılında bir kale olarak kurulmuştur. 1935-1943 yılları arasında şehir Vor Stavropol Krayı'n en büyük şehri ve başkenti Dishilovsk olarak biliniyordu. Pyatigorsk ise Kuzey Kafkasya Federal Bölgesi'nin idari merkezidir. Kray, 17 Ekim 1924' te Kuzey Kafkasya Krayı olarak kuruldu. Çok sayıda idari değişiklikten sonra, Mart 1937'de Sergo Ordzhonikidze'den sonra Ordzhonikidze Krai ve 12 Ocak 1943' te Stavropol Krai olarak yeniden adlandırıldı. Stavropol Krayı idari olarak yirmi altı ilçeye ( rayon ) ve on şehre/kasabaya ayrılmıştır İlçeler ayrıca dokuz ilçeye bağlı kasabaya , yedi kentsel tip yerleşime ve 284 kırsal okrug ve stanitsa okruguna bölünmüştür.
Kuzey Kafkasya’da yedi cumhuriyetin beşiyle sınır komşusu olan ve tarihi Kafkasya topraklarını da kapsayan Rusya Federasyonu (RF) içerisinde Stavropol Krayı, daha 1777’lerde Rus Çarlık İmparatorluğu tarafından kurulmuştu. Kurulduğu günden günümüze Rusya, özellikle 19. yüz yıl Rus-Kafkas savaşlarında, Stavropol Krayı’na yerleşmiş, buraları bir üs olarak kullanmıştı. Rus-Kafkas savaşlarını Kafkasya’ya buradan yaymış ve başlatmıştı. Kafkas tarihinde, Stavropol Krayı’nın konumu ve stratejisi, günümüze kadar önemini korumuştu. Dağıtılan Sovyetlerden sonra 1994’te bağımsızlığını kazanan, sonra birinci ve ikinci savaşlara neden olan Rus-Çeçen savaşı da Ruslar tarafından Stavropol Kray, üs seçilerek buradan sürdürülmüştü. Stavropol, Ruslar için hep tarihsel önemde bir bölgeydi. Rus Çarlığı, en son General Yermelov’un Kafkas katliamlarıyla, Rus-Kafkas savaşlarının bitimine kadar Stavropol’da Kafkasya saldırılarıyla, savaşın planlamasını hep buralarda yapmıştı. Ruslar kadar önemi olan Stavropol Krayı’nın aynı şekilde Kafkas etnik kökenliler içinde önemi büyüktür. O yüzden de 19. yüzyılın Rus-Kafkas savaşlarını bastıran ve en son Rus Generali olan Yermelov’un anıtını Ruslar geçtiğimiz yıllarda Stavropol Krayı’na yaptılar. Yermelov anıtı, Kafkasyalılar tarafından istenilmedi, temel gerilimlerin sebeplerinden biri oldu.
Stavropol Kray Rusya'nın en çok etnikli federal bölgelerinden biridir ve her biri 2.000'den fazla kişiden oluşan otuz üç etnik grupla toplam nüfusu 2.907.593'tür. Stavropol Krayı'nın batı bölgesi, Kuban Kazaklarının geleneksel yurdu olan Kuban bölgesinin bir parçası olarak kabul edilir ve kray nüfusunun çoğu Kuban Nehri'nin drenaj havzasında yaşar.
Toplam (2021) nüfus ve etnik köken; (2.309.460) %79,4 Rus, (135.384) %4,7 Ermeni, (135.384) %2 Dargins, 38.045 %1,3 Roman, (23.943) %0,8 Yunanlılar, (22.569) %0,8 Nogay, (15.649) %0,5 Karaçay, (15.100) %0,5 Türkmenler, (13.996) %0,5 Azerbaycanlılar, (13.779) %0,5 Çeçenler, (12.724) %0,4 Türkler, (10.288) %0,4 Avarlar, (9.895) %0,3 Ukraynalılar, (8.354) %0,3 Tatarlar, (97.793) %3,4 Diğer Etnik Köken, (121.829) %4,2 Etnik köken belirtilmemiştir.
Kray'ın nüfusu, eskiden geleneksel Kazak toprakları olan Kuban Nehri ve Kuma Nehri'nin drenaj havzalarında yoğunlaşmıştır. Modern Rusya'da Kuban Kazakları artık genellikle etnik Ruslar olarak kabul edilir, ancak kökenleri Ukrayna'dadır. Diğer önemli etnik gruplar arasında Ermeniler (çoğunlukla Hristiyan Hamşinliler ), Armeno-Tatlar, Pontus Rumları , Ukraynalılar , Türkmenler ve ayrıca Kuzey Kafkasya cumhuriyetlerinden, özellikle Çeçenistan, İnguşetya ve Dağıstan'dan gelen yerli gruplar yer almaktadır.
Stavropol Kray da din; Rus Ortodoksluğu %46,9, Diğer Ortodokslar %1, Diğer Hıristiyanlar %6,6, İslâm %2, Rodnovery ve diğer yerli inançlar %1,3, Ruhsal ama dindar değil %19,3, Ateizm ve dinsizlik %16,4, Diğer ve beyan edilmemiş %6,5, Genel Bağlı olmayan Hristiyan %7, Kiliseye Bağlı olmayan %1, Rodnovery %1, Diğer Dinler ve cevapsız %7,1 dir..
Rusya’nın güneybatısında, Rusya Federasyonu’na bağlı bir idari birim olan Stavropol Krayı’nda yaşayan Kuzey Kafkasya Türkmenleri, Sünni Müslüman bir topluluktur. 17. yüzyılın ortalarında ata yurtları Mangışlak’tan ayrılarak Kuzey Kafkasya’ya göç eden Türkmenler, yaklaşık 350 yıl, asıl Türkmen alanından uzakta, Kafkasya halklarıyla bir arada yaşamışlardır. Bu üç buçuk asırlık birliktelik, onların dil ve kültürleri üzerinde somut etkiler ortaya çıkarmıştır. Stavropol Türkmenleri bölgedeki Tatarlar, Nogaylar, Kalmuklar ve Ruslarla etkileşim içinde bulunmuşlar, özellikle Nogay ve Tatarlarla akrabalık ilişkileri de kurmuşlardır. Bu ilişkiler Kuzey Kafkasya Türkmenlerinin dilini, kültürünü etkilemiş; Kalmuklardan çay hazırlamayı, Nogaylardan yakası dik, beli büzgülü uzun erkek giyimlerini ve kalpağı, Tatarlardan ise bazı yemek çeşitlerini, düğün ve eğlencelerde yapılan dansları ve türküleri öğrenmişlerdir.
Kuzey Kafkasya Türkmenlerinin Nogaylarla, Tatarlarla ve diğer bölge halklarıyla uzun süreli yoğun etkileşimine ve kültürel alışverişlerine karşın, kültürel bakımdan Türkmenistan Türkmenleriyle pek çok ortak noktaya sahip olmaları ve Kafkasya’ya göçlerinin başlangıcından bir yüzyıl sonra da görülmektedir
Asıl Türkmen alanından uzakta ve farklı halkların bir arada yaşadığı etno-kültürel bir çevrede, Kafkasya halklarıyla etkileşim içinde geçirdikleri 350 yıllık geçmişe rağmen genellikle kırsal alanlarda ve uzun süre göçebe olarak yaşamış olmaları; Stavropol Türkmenlerinin gelenek ve göreneklerini, kültürel değerlerini korumaları konusunda, süreci belirli oranlarda Türkmen kültürü lehine işletmiştir. Her ne kadar, Stavropol Türkmencesi, hayatın hemen hemen her alanında geçerli ve işlevsel olan Rusça karşısında gerilemiş, işlevselliğini yitirmiş ve aile çevresiyle sınırlı kalmış olsa da, Stavropol Türkmenleri’nin kültürel değerlerini yaşatma ve Türkmenistan’la ilişkilerini canlı tutma konusunda belirli bir çaba harcadıkları, Türkmen kültürü festivalleri düzenleyerek kültürel değerleri genç kuşaklara aktarmaya çalıştıkları da dikkati çekmektedir..
1991 yılında Türkmenistan’ın bağımsızlığını kazanması ile birlikte, Kuzey Kafkasya’da yaşayan birçok Türkmen’in, özellikle de gençlerin, cumhuriyetin yüksekokullarında ve teknik okullarda öğrenim görmek, iş bulmak ya da ata yurdunu ziyaret etmek amacıyla Türkmenistan’a geldiği görülmektedir. 1991 yılında, Stavropol Türkmenleri tarafından ‘Vatan’ adlı bir milli-kültür derneği kurulmuştur. Dernek yöneticilerinin girişimleri sonucu Türkmenistan Cumhuriyeti ile bağlantıya geçilmiş, Blagodarny rayonunda yer alan ve 2010 nüfus sayımı sonuçlarına göre 1230 nüfuslu Edelbay köyüne 2008 yılının Mayıs ayında Türkmenistan’ın hediye ettiği Mahtumkulu Firagi büstü dikilmiştir.
Stavropol tarihine baktığımızda; M.Ö. 1000–Meotes, M.Ö. VII. yüzyıl-M.Ö. V. yüzyıl–İskitler, M.Ö. III. yüzyıl-M.S. III. yüzyıl–Sarmatlar, M.S. IV. yüzyıl-M.S. V. yüzyıl–Hunlar, 620-969– Hazarlar, VIII. yüzyıldan XIII. yüzyıla kadar Alanlar, XIII-XV. yüzyıllar da, bölgenin topraklarının büyük bir kısmı Altın Orda ve onun halefi Büyük Orda'nın bir parçasıydı.. 15.-18. yüzyıllarda modern Stavropol bölgesinin güney kısmı Kabardey topraklarına dâhildi. Orta ve kuzey kesimleri 13.-15. yüzyıllarda Nogaylar tarafından iskân edilmişti. 17. yüzyılda ise kuzey Stavropol Bölgesi'nin bir kısmı Kalmuk Hanlığı' nın bir parçası haline geldi.
Tarihi Arka Plana da baktığımızda; Kuzey Kafkasya Türkmenlerinin ataları olan Çovdurlar, İğdirler ve Söyüncancılar, bugünkü yurtlarına, ata yurtları olan Mangışlak, Üsyurt, Sargamış, Bozacı ve Balhan’dan, 17. yüzyıldan itibaren göç etmeye başlamışlardır. Göçleri 20. yüzyıla kadar aralıklarla devam etmiştir. Stavropol düzlüklerine göç eden Türkmenlerin, Mangışlak bölgesinden hangi nedenlerle ayrılıp Kafkaslara geldikleri konusunda iki ayrı görüş mevcuttur.
Bunlardan ilki, Mangışlak’ta yaşayan Türkmenlerden, bugün kü Stavropol Türkmenlerinin ataları olan Çovdur, İğdir ve Söyüncacıların, Hive Hanlarının akınlarından ve baskılarından kurtulmak, kendilerinin ve hayvanlarının güvenliğini sağlamak ve sorunsuz bir biçimde konar-göçer yaşamlarını sürdürebilmek amacıyla Rus idaresi altına girmeyi istedikleri ve Rusya’ya göçlerinin sağlanması için 17. Yüzyıl dan itibaren, farklı tarihlerde temsilcilerini Astrahan ve Petersburg’a gönderdikleri yönündedir.
Diğer bir görüş ise Stavropol Türkmenlerinin, Kafkaslara Kalmuklar tarafından götürüldükleri biçimindedir. Bu görüşe göre, 17. yüzyılda Mangışlak’a gerçekleşen Kalmuk akınları sonucu, bölgede yaşayan Türkmenlerin pek çoğu Balhan Dağlarına kaçmış, 700 çadırlık Türkmen topluluğu ise yerlerinde kalarak Kalmuklara tabi olmuştur. Bu topluluk daha sonra Kalmuklar tarafından Kuzey Kafkasya‘ya götürülmüş; Balhan Dağları‘na kaçmış olan Türkmenlerse zamanla daha da güneye ve güneybatıya yayılarak şimdiki yurtları olan Türkmenistan’a yerleşmişlerdir.
Stavropol bölgesine ve Kuzey Kafkasya’ya göç eden Türkmenler geçimlerini hayvancılıkla sağlamışlar ve yeni geldikleri bölgede göçebe bir hayat sürmüşlerdir. Türkmenlerin göçebe yaşam sürdükleri alanlar kış Türkmen stavkası ve tomus Türkmen stavkası olarak adlandırılmış ve bu alanlara Türkmen sahrası denilmiştir. Kuzey Kafkasya Türkmenleri, 19. yüzyılın sonlarına doğru yavaş yavaş yerleşik hayata geçmeye başlamışlar ve köyler kurmuşlardır.
Akademik alanda Trukhmen, Truhmen, Truhmeni, Stavropol Türkmenleri veya Kuzey Kafkasya Türkmenleri adıyla geçen bu topluluk, 17. yüzyılda Mangışlak’tan Kuzey Kafkasya’ya göç ederek Stavropol ve Astrahan düzlüklerine yerleşen ve tarihi bir Türkmen diaspora değişkesinin konuşurları olan ‘Kuzey Kafkasya Oğuzları’dır. Türkmen etnoniminin ilk olarak Kâşgarlı Mahmud’un Divânü Lügâti’t-Türk adlı eserinde, Oğuzlar için kullanıldığı bilinmektedir. Sözcüğün etimolojisiyle ilgili, Kâşgarlı’da belirtilen Türk mânend ‘Türk’e benzer’ görüşünün yanı sıra Türk+men ‘büyük Türk, koyu Türk’ ya da ‘Türkler’, ‘Türk eri’ vb. farklı yaklaşımların bulunduğu bilinmektedir.
Diğer yandan bölgenin, etno-kültürel gerginliklere sahne olduğu da bilinmektedir. Bölgede, Türkmenlerle bölgenin nüfus bakımından en kalabalık topluluğu olan Ruslar arasında zaman zaman alevlenen dini temelli çatışmalara da şahit olunmuştur. Kafkasya uzmanları, bölgedeki gerilimin 1998-99 yıllarında Dağıstan Selefilerinin yapmış olduğu propagandalar sonrasında yükselmiş olduğu belirtmektedirler. 19 Ocak 1999’da, Kence-Kulak köyünde, Ruslarla Türkmenler arasında büyük bir çatışma yaşanmış; çatışmalar, 2000-2002 yılları arasında, dönem dönem alevlenerek devam etmiştir.
Ruslar, Stavropol da son yıllarda ki hızla İ̇slamlaşmaktan şikâyetçidir. Böylece daha önce Çeçenlerin saldırılarına maruz kalan Stavropol bugün yerli unsurların karıştığı olaylarla daha çok gündeme geliyor. Stavropol’de 2018 yılında dört silahlı çatışma yaşandı. Bu çatışmalarda hayatını kaybedenlerin tamamının yerli olması Stavropol siloviklerinin Rus Müslümanlara yönelik infaz politikası yürütüyor tartışmasını da beraberinde getirdi. Stavropol’de İ̇slamlaşmayı durduramayan silovikler ve bürokrasi İslamofobik davranışlarını ve hareketlerini terör ile mücadele adı altına kamufle etmeye çalışıyor. Bu tarz çabalar bölgede gelecekte de terörle mücadele adı altında masum Müslümanlara karşı operasyonların yaşanacağının işaretini vermektedir.
Kremlin de, Kuzey Kafkasya cumhuriyetleri politikalarını 2010’a ve günümüze kadar hala Stavropol üzerinden yürüttü. RF, askeri karargâhlarını Stavropol Krayı’ndaki Pyatigorsk’ta, Rostov oblastı’nda, oluşturmuştur. Sanki Kuzey Kafkasya cumhuriyetleri kendi kendini yönetemedikleri için halef-self ilişkisi içerisinde burada NCFD diye adlandırılan (Kuzey Kafkasya Federal Bölgesi) olarak, 2010’da mevcut Kafkasya cumhuriyetleri dışında Kremlin’e bağlı yönetim oluşturma cihetine gitmiştir.
Rus-Çeçen savaşları sırasında Kuzey Kafkasya cumhuriyetlerindeki Sovyetlerin dağıtılmasından sonraki süreçte, RF’ nin tüm bölgelerinde, savaş ve saldırı sonuçlarının etkileri farklı, en ciddi etkilenmeler Kuzey Kafkasya cumhuriyetlerine sınır komşusu olan Stavropol’ da olmuştu. Bu bölge hem Ruslar için hem Kafkasyalılar için, daha 1777’lerden başlayarak, Çarlığın Kafkasya’yı işgalinin sürdürüldüğü bir kaleydi. Bu uğurda Stavropol Krayı, Rus-Kafkas savaşlarında bir üs seçilmişti. Günümüzde de Stavropol, Rusya’nın Kuzey Kafkasya bölgesinde hala ‘son kale’ imajını sürdüren tek bölgedir. Rus milliyetçi oluşumları, açık yabacı düşmanlığı eylemlikleri Kafkasya’da gerilimi başlatmıştır. Öyle ki RF’ de kriminal suçluların işledikleri dağıtılmasından sonraki süreçte, RF’ nin tüm bölgelerinde, savaş ve saldırı sonuçlarının etkileri farklı olmuştu. En ciddi etkilenmeler Kuzey Kafkasya cumhuriyetlerine sınır komşusu olan Stavropol’da olmuştu.
Rusya Frederasyonu’na bağlı Stavropol Krayı’ndaki Türkmen yerleşimi iki temel alanda yoğunlaşmaktadır. Stavropol Türkmenlerinin batı grubunu, Stavropol Krayı’nın kuzeydoğusunda yer alan Türkmen rayonunda ve Blagodarny, Ipatovo, Arzgir gibi komşu rayonlarda yaşayan Türkmenler oluşturmaktadır. Bu bölgede yaşayan Türkmenler; Ipatovo rayonununda toplam nüfusun % 2’sini, Türkmen rayonunda % 18’ini, Blagodarny rayonunda % 2’sini, Arzgir rayonunda ise % 1,6’sını oluşturur.
Stavropol Krayı’ndaki ikinci Türkmen yerleşim bölgesi ise daha doğuda, Neftekumsk rayonuna bağlı Abdul Gazze, Özek-Suat, Kok-Bass, Manaç-Aul, Ullubi-Yurt vb. köylerdir. Neftekumsk rayonunda yaşayan Türkmenler, rayonun toplam nüfusunun % 6,8’ini oluşturmaktadır.
Stavropol Krayı’nda Türkmen nüfusunun en yoğun olduğu yerleşim birimi, krayda bulunan Türkmen nüfusun % 35,3’ünün yaşadığı Türkmen rayonudur. Türkmen rayonu Arzgir, Blagodarny, Ipatovsk, Apanasenkovsk, Petrovsky rayonları ve Kalmukya Cuhmuriyeti’yle çevrilidir. 1970 yılında kurulmuş olan Türkmen rayonu, resmi web sitesinde yer alan 1 Ocak 2013 tarihli göstergelere göre 7 köy, 13 kasaba, 5 dağ köyü (aul) olmak üzere toplam 25 birimden oluşan kırsal bir yerleşim alanıdır. İdari yönetim 12 belediyeden oluşmaktadır. 26,600 nüfuslu rayonda Türkmenler, Ruslarla ve diğer bölge halklarıyla birlikte yaşamaktadır. Rayon da genel eğitim veren 13 okul, 1 ilköğretim, 14 okul öncesi eğitim kurumu, 1 sanat okulu ve bir de merkez kütüphane bulunmaktadır.
Kaynaklarda, Kuzey Kafkasya Türkmenlerinin nüfusuyla ilgili 11,000 ile 18,000 arasında değişen rakamlar verilmekle birlikte, en son bilgi, 2010 yılı nüfus sayım sonuçlarına göre Stavropol Krayı'nda yaşayan Türkmen nüfusun 15,048 olduğudur. Kuzey Kafkasya’da yaşayan Türkmenler üç kardeş Türkmen aşiretinden, ‘Çovdurlar’, ‘İğdirler’ ve ‘Söyüncacılar’dan oluşmaktadır.
17. yüzyılda Mangışlak’tan Kuzey Kafkasya’ya gerçekleşen Türkmen göçü sonraki yıllarda da aşama aşama devam etmiş ve 20. yüzyıla kadar sürmüştür. Kürenov’un, Stavropol Devlet Arşivinde korunan belgelere ve çeşitli tarihi kayıtlara dayanarak verdiği bilgilere göre, 1653’te Kuzey Kafkasya’ya 1665 Türkmen obası göçüp gelmiş; I. Petro devrinde ise bunlara 200 evli Türkmen grubu daha katılmıştır. 19 Kasım 1811’de, Astrahan vali yardımcısı Velkovski’in General Rtişşev’e verdiği rapora göre, 2,300 Çovdur obası Astrahan’a gelmiş ve kendilerinden önce gelen Türkmen aşiretleriyle birlikte yaşamalarına izin verilip verilmeyeceğini sormuşlardır. Gelen Türkmen yaşlılarına, Rusya’ya göç etmeleri ve öncelikle kendilerine tahsis edilen bölgeleri tanımaları için izin vermiştir. 1813 yılında ise 600 Türkmen, deniz yoluyla gelerek Volga eteklerine yerleşmiştir. Arşiv malzemelerinin gösterdiği ve 1950’li yılların yaşlılarının anlattığına göre Kuzey Kafkasya’ya toplam 18,000 Türkmen göç etmiştir. 1917 yılı köy ve çiftçilik kayıtlarında belirtilen Türkmen nüfusu 18.388’dir. Sümer, 1993 yılı itibarıyla Stavropol’da Türkmen nüfusunun 15,000’den fazla olmadığını kaydeder. Kuzey Kafkasya Türkmenleri, Stavropol’a bağlı 20 kadar Türkmen köyünde yaşamaktadır. Bunlar Tomus Stavka, Çur, Maştakgulak, Sarıgamış, Yaŋguy, Savan, Edelbay, Başanta, Yusupgulak, Başağıl, Damak Ağıl, Deşikli, Çelal, Gapgaç, Kence-Kulak, Mırzavek, Mahmıtmektep, Abdul Gazze, Özek-Suat, Kok-Bass, Manaç-Aul, Ullubi-Yurt köyleridir. Türkmenlerin yaşadığı bölge, kuzeydoğuda Kalmuklar, doğuda Kara Nogaylar, güneyde Açıkulak Nogayları ve batıda diğer Kafkasya ilçeleri ile çevrilidir.
Stavropol Krayı’da; Yuri Andropov (1914–1984), Mihail Gorbaçov (1931–2022), Joseph Trumpeldor (1880–1920), Fyodor Kulakov (1918–1978), Mihail Lermontov (1814–1841), Aleksandr Soljenitsin (1918–2008), Piotr Mihayloviç Skarżyński (1744-1805) yetişen ünlü isimlerdir.
Stavropol Krayı 26 rayona (ilçeye) ve 10 kentsel okruga (kentsel çevreye) ayrılmıştır . Bunların toplamında 12 kasaba , 24 kentsel tip yerleşim yeri ve 224 selsoviet bulunmaktadır.
Kentsel Okruglar (Çemberler): Stavropol - 399 800, Budyonnovsk - 64 732, Georgievsk - 72 116, Yessentuki - 101 109, Jeleznovodsk - 24 501, Kislovodsk - 128 426, Lermontov - 22 557, Nevinnomısk - 118 203, Pyatigorsk - 142 549, Mineralnye Vody - 76 832,
Günümüzde Stavropol’ün başlıca önemi, verimli hinterlandından elde edilen tarım ürünlerinin işlenmesinde, özellikle un değirmenciliğinde, şarap yapımında ve et paketlemede yatmaktadır. Makine yapımı, kimya ve giyim endüstrileri önemlidir. Tıp, tarım, dil ve öğretmen yetiştirme enstitüleri ile koyun ve keçi yetiştiriciliği için bir araştırma enstitüsü bulunmaktadır.
Bölgedeki sulama tarımı oldukça gelişmiş olup buğday, mısır, yem ve başta ayçiçeği, keten, hardal, hint yağı bitkisi ve patates olmak üzere endüstriyel ürünlere dayanmaktadır. Çok sayıda sığır ve koyun yetiştirilmektedir. Bölgede sulama tarımı oldukça gelişmiştir. 2001 yılı başı itibarıyla Stavropol Krayı'nda 3361 km sulama kanalı bulunmaktaydı ve bunların 959 km'si su geçirmez duvarlarla kaplıydı. Başlıca sulama kanalları arasında şunlar yer almaktadır: Nevinnomyssk Kanalı, Kuban-Yegorlyk Sulama Sisteminin ana gövdesi, Büyük Stavropol Kanalı, Kuban Nehri'nden suyu tüm krai boyunca doğuya taşıyor. Terek -Kuma Kanalı ve Kuma-Manych Kanalı Terek Nehri'nden gelen suyu Kuma Nehri üzerinden Doğu Manych Nehri'ne taşıyor.
İlk olarak 1910 da büyük doğalgaz yatakları bulunmuştur. Gaz, Moskova’ya kadar taşınmakta, ayrıca Nevinnomıssk’teki kimya sanayinde kullanılmaktadır. Kafkasya eteklerinde çok sayıda maden suyu kaynağı ve kaplıcalar bulunmaktadır. Bölgedeki büyük şirketler arasında Stavrolen, Arnest, Concern Enorgomera, Nevinomiskiy Azot, Stavropolskiy Gres yer almaktadır Ekonomi olarak bölgenin lideri konumu da olan Stavropol Krayı 2018 yılında Kuzey Kafkasya Federal Bölgesi’nin tarım ürünleri üretiminde ve ihracatında lider konumda bulunuyor. Bunun dışında sektörel endeksleri Rusya geneli büyüme oranlarıyla neredeyse aynı seviyede seyretmekte.
Müslümanları ve Kafkasya' da İslami Hareketler; Kuzey Kafkasya, Sovyetler Birliği’nin dağılmasından ardından, yeni Rusya devletinin de en problemli bölgesi olma özelliğini korudu. Büyük çoğunluğu Müslüman olan Kafkasya halkları milli kimliklerinin baskı altında bulunduğu yıllardan sonra hızla İslam'a dönmeye başladı.
Milli uyanışın ilk hamleleri çok kısa süre içerisinde şiddetli baskılarla karşılaşmaya başladı, Kafkasya çatışmalar ve insan haklan ihlalleriyle anılan bir bölge haline geldi. Bugün halen, İslami kimliği öne çıkan sivil organizasyonlara ve dindar fertlere yönelik baskılar, çatışmalar ve aktivizm faaliyetlerin bir arada görüldüğü bir dönem yaşanıyor. İçerisinde bulundukları olumsuz şartlar ve imkânları kıyaslandığında oldukça sınırlı bir güce sahip görülen İslami hareketlerin, buna rağmen Kafkasya'nın değişmesinde ciddi bir rol oynama potansiyeli taşıdığı söylenilebilir. Bu nedenle Kafkasya' da İslami hareketleri anlama çabası, bütün olarak Kafkasya'nın geleceğine dair önemli ipuçları bulmamıza yardımcı olacaktır.
Ayrıca, bu çabanın gözden kaçırılmaması gereken bir değeri daha var: Kafkasyalıların, sayıları ve etkinlikleri giderek artan Rusya Müslümanlarının oldukça mühim bir parçasını oluşturuyor olmaları.
Rusya'daki Müslüman nüfusun yaklaşık 6 milyonu Kafkasyalı, 7 milyonu Tatar-Başkır. Kalan bölümü ise büyük oranda Orta Asyalılar (Özbek, Kırgız, Tacik, Kazak) ve Azerilerden oluşuyor. Kafkasya' da İslam'ın Yeniden Doğuşu Kuzey Kafkasya'da bugün, Rusya Federasyonu'nun parçası olan Adıgey, Kabardey-Balkar, Karaçay-Çerkes, Kuzey Osetya, İnguşetya, Çeçenya ve Dağıstan cumhuriyetleri, Krasnodor Kray ve Stavropol Kray bölgeleri ile bağımsızlığı sınırlı şekilde tanınan Abhazya ve Güney Osetya cumhuriyetleri yer alıyor.
Birçok kültürel değerle birlikte Kafkasyalı kimliğini de paylaşan bu halkların İslam'la tanışması farklı dönemlerde gerçekleşti. Hz. Ömer döneminde İslam Devleti Orduları Dağıstan'ın Derbent şehrini ele geçirdi. Böylece Dağıstan ve Çeçenya erken dönemlerden itibaren İslam'la tanıştı. Çerkesler 17. Yüzyıldan itibaren Osmanlı ve Kırım etkisiyle İslamiyet' e girmeye başladı, ancak Kafkasya genelinde İslamlaşma büyük oranda 18. Yüzyılın ikinci yarısında gerçekleşti.
Rusya`ya bağlı Stavropol Krayı içerisinde yer alan Pyatigorsk şehrinde inşaatı devam eden iki cami için yıkım kararı alındı. Şehirdeki Müslümanlar kararı protesto etti. Şehir Belediyesi protesto için Müslümanların meydanda namaz kılmasına ise izin vermedi. Pyatigorsk Belediye başkan yardımcısı Viktor Fisenko, Stavropol Kray Din İdaresi`nin şehrin merkez meydanında toplu namaz kılma yönündeki talebinin reddedildiğini açıkladı. Fisenko namaz izni için yapılan başvurunun reddedilmesine gerekçe olarak, şehir meydanının ibadete açık yerler arasında olmamasını gösterdi.
1990'lı yıllara kadar Stavropol Türkmen köylerinde resmi cami yoktu; müminler, sahipleriyle anlaşarak belirli bir evde ibadet için toplanıyordu. Günümüzde her Türkmen köyünde cami, imam ve molla bulunmaktadır. Dini eğitim çoğunlukla Dağıstan ve Karaçay-Çerkes Cumhuriyetindeki Müslüman eğitim kurumlarında alınmaktadır. Camiler sivil toplum merkezlerinin rolünü üstlenmiştir. Türkmen köylerinde sosyal hayat, dini yaşamla yakından iç içedir ve mollalar, yetkili ve saygın kişiler olarak danışman olarak hareket eder ve özyönetim organlarının üyeleridir.
SSCB'nin dağılma sürecine girmesiyle, bilindiği gibi Sovyet coğrafyasında kuvvetli bir değişim rüzgârı esmeye başladı. Değişim ticari, sosyal, kültürel, dini bütün alanlar için geçerliydi. Hayatın bütün yönlerinde etkili olan bu değişim dini hayat üzerinde de kendisini gösterdi. 50 yılı aşkın bir süre dini eğitim ve ibadetlerin yasak olduğu, cami, mescit ve eğitim kurumlarının ortadan kaldırılmış olduğu bir rejim altında yaşayan Rusya Müslümanları, İslami uyanış içerisine girdi.
YARARLANDIĞIM KAYNAKLAR;
https://tr.wikipedia.org/wiki/Stavropol_Kray%C4%B1
https://gezimanya.com/rusya/stavropol-hakkinda-bilinmesi-gerekenler
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/305270
https://www.quora.com/Who-lived-in-the-area-that-became-Stavropol-Krai-before-Russians-settled-there
https://en.wikipedia.org/wiki/Stavropol_Krai
https://www.britannica.com/place/Stavropol-kray-Russia
https://jinepsgazetesi.com/2019/04/dun-carlgin-bugun-rfnin-son-kalesi-stavropol-kray/
https://www.ajanskafkas.com/inceleme/one-cikanlar/stavropol-2018de-neler-oldu-2019da-neler-bekleniyor/
https://www.britannica.com/place/Stavropol-Stavropol-region-Russia
https://dbpedia.org/page/Stavropol_Krai
https://familypedia.fandom.com/wiki/Stavropol_Krai
https://isamveri.org/pdfdrg/D01266/2015_74/2015_74_ALTINOKY.pdf
https://www.taylorfrancis.com/chapters/edit/10.4324/9781003466864-55/stavropol-krai
https://www.timeturk.com/tr/2013/08/22/pyatigorsk-da-iki-cami-yikildi.html
https://www.academia.edu/129265565/RUSYA_FEDERASYONUNDA_B%C4%B0R_T%C3%9CRKMEN_TOPLULU%C4%9EU_STAVROPOL_T%C3%9CRKMENLER%C4%B0
Cem Cüneyd Canan