12 Ağustos 2022
Balkarlar
Top. Nüf. Türk Nüf. KM’2
|
Balkalya |
860.808 |
599.033 |
12.500 |
“Kabardey-Balkar Federe Cumhuriyeti, Rusya Federasyonu'na bağlı federe cumhuriyetler arasında en yoğun Adıge nüfusunu bulunduran cumhuriyettir. İlk olarak Sovyetler lideri Stalin döneminde, 16 Ocak 1922'de Kabardino-Balkarya vilayeti olarak kurulan birim, 5 Aralık 1936'da özerk cumhuriyet haline dönüştürüldü. 1942 Ağustosu'ndan itibaren Almanlar bölgeyi 6 aylık bir süre işgal ettiler. Bir yıl sonra bütün Balkarlar Nazilerle işbirliği yaptığı gerekçesiyle Mart 1944'te Orta Asya'nın çeşitli bölgeleri ile özellikle Kazakistan civarına sürgün edildi. Balkar ibaresi cumhuriyetin unvanından silindi ve 1957'de sürgün edilen halkların haklarının iadesine dek değiştirilmedi.
Rusya Federasyonu'na bağlı 89 idari birimden biri olan Kabardey-Balkar Cumhuriyeti'ni doğu ve güneydoğusunda Kuzey Osetya, güneybatıda Gürcüstan, batıda ise Karaçay-Çerkes Özerk Cumhuriyeti çevrelemektedir. Ülke topraklarında yüzden fazla halkın yaşadığı söylenebilir. Adıgeler bu nüfusun %49.2'lik kısmını oluştururken (2002 tahmini %51) bu oran Ruslar için %30.7; Balkarlar için %9.6 ve diğer kavimler içinse %10.5'tir. Ayrıca 62.9 kişi/kilometrekare olan nüfus yoğunluğu Rusya ortalamasının yedi mislini bulan bir değerdir.
Cumhuriyet dokuz önemli bölgeyi kapsar: Baksansky (İdari merkez-Baksan), Zolsky (Zalukokuaje), Maysky (Mayskiy), Prohladnensky (Prahladni), Tersky (Terek), Urvansky (Nartkala), Shegemsky, (Şegem), Chereksky (Kashkhatau), Elbrussky (Tırnauz) ve başkent Nalçik. Ayrıca 101 köy, 165 oturulabilir lokalite, 7 kent yerleşimi ve şehir mevcuttur. Kentsel nüfusun toplam nüfustaki payı %60 olup bu oran gittikçe büyümektedir.
Topografik olarak şehrin etrafını çeviren dağ silsilesi nal şeklindedir ve yerel her iki dilde de (Adıgece ve Balkarca) Nalçik, "nal" anlamına gelmektedir. Bu nedenle de nal, şehrin amblemi haline gelmiştir. Cumhuriyetin başkenti olan Nalçik 1818 yılında bir askeri kale olarak yerleşime açılmış, 1862 yılında büyük bir kasabaya dönüşmüş ve o yıllarda 2800 civarında insanın yaşadığı bir yerleşim birimi haline gelmiştir. 1917 Ekim devrimi ile Nalçik, merkezi bir yapı halini almaya başlamış, 1918 Martı'nda Sovyet Gücü'nün kurulumuna zemin hazırlayacak bir nitelik kazanmıştır. Ocak 1919'da Beyaz Ordu Nalçik'e girmişse de, Sovyet Gücü Mart 1920'de tekrar kurulmuştur. 16 Nisan 1922'ye kadar Nalçik tam anlamıyla büyük bir yerleşim merkezi haline dönüşmüş ve Kabardey-Balkar'ın merkezi olmuştur. 12 Aralık 1936'da ise o zamanın Kabardey-Balkar Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin, bugünün Kabardey-Balkar Federe Cumhuriyeti'nin başkenti olmuştur. Toplam alanı 131 kilometrekare olan başkent, 1992 sayımına göre 280 bin nüfusa sahiptir. Şehrin ağaç ve yeşil alanları toplamı 991 hektardır.
Arazinin yaklaşık yarısını mineral kaynaklar, pınarlar, meralar ve ormanlık alanlarca zengin dağ ve tepeler oluşturur. Ovaları ise ekilebilir topraklar bakımından çok zengindir. Ülkede bol miktarda molibden ve tungsten depoziti mevcuttur. Kurşun, kalay, bakır, demir cevherleri, altın, arsenik, taş ve linyit kömürü, pekmez toprağı, petrol, sünger taşı, fosfor, kireç taşı, alçı taşı, floridin ve dişbudak ağaçları potansiyeli içerir. Yüz kadar sıcak su, soğuk su ve mineral suyu kaynağı vardır. Hayvan toplulukları (fauna) çok çeşitli ve zengin kuş ve hayvan türlerini barındırır. İklim, ortalama-ılıman olarak nitelendirilebilir. Yıllık sıcaklık ortalaması 9-10 santigrat derece olup, yağış miktarı yıllık 600-700mm.'yi bulur. Yılın yaklaşık 215 günü sıcaklık 5 santigrat dereceden fazladır.
Özetle ülkenin coğrafi ve ekolojik yapısı, yeraltı kaynakları turizm konusunda hiç tükenmeyen bir potansiyel içermektedir. Ayrıca ülkenin tamamı 1997'de serbest bölge ilan edilmiştir. Kabardey-Balkar Güney Rusya'nın en etkileyici ve daha da ötesinde ekonomik ve sosyo-politik devamlılığa sahip merkezlerinden biridir denebilir. Bu özelliği cumhuriyetin diğer ülkelerle olan dış ekonomik aktivitelerinin dostça bir yararlılık çerçevesi içinde gerçekleşmesine olanak sağlar.
Finans ve hammaddeler dahilinde cumhuriyet ekonomisi demirsiz cevherler, petrol, doğalgaz, çeşitli madeni ve kimyasal materyaller, çeşitli mineral ve taze su kaynakları, değerli inşaat hammaddeleri sanayii üzerine temellenmiştir. Şu anda 40'tan fazla mineral depoziti işletilmekte olup, mineral kaynaklarına biçilen değer 12.000 metreküp'ten fazladır. Kabardey-Balkar'ın kesinlikle branşında eşsiz bir yere sahip olan bir depoziti vardır: Tırnauz tungsten-molibden kompleksi -ünlü bir stratejik hammadde sağlayıcısı-. Dünyanın en zengin tungsten ve molibden cevheri depozitlerini işletmek üzere çalışmaktadır. Kuzey Kafkasya'da tüketilen elektrik enerjisinin %90'ını karşılayan Kabardey-Balkar'ın başlıca kaynakları Molibden ve Tungsten depozitleri ve bunları işleyen fabrikalar, makine imalatı ve kimya endüstrisi, inşaat malzemeleri imalatı, kereste, gıda ve diğer hafif endüstrilerdir. Tarım alanında ise tahıl ziraati (buğday ve mısır) meyve yetiştirme ve bağcılık, koyun, domuz ve at çiftçiliği, arıcılık ve ipekböcekçiliğidir.
Cumhuriyetin doğal, iklimsel ve demografik koşulları, oldukça hızlı gelişmekte olan ekonominin taleplerini karşılayan başlıca unsurlardır. Endüstri Kabardey-Balkar'da bugün gayri-safi milli hasılanın yarısını sağlayarak liderliği elinde bulundurmaktadır.
Ülkede ulusal dil Adıge dilinin bir diyalekti olan Kabardeycedir. Kafkas dillerinin kuzeybatı gruplarından Abhaz-Adıge alt grubuna bağlıdır. Abhaz, Abzeh, Abazin vb. diyalektleriyle belli noktalarda ayrılan Kabardeyce, Kabardeyler Adıge kavminin bir alt boyu olduklarından Adiga-bze (Adıge dili) olarak adlandırılır.
1958'de Kabardeyce 1.ve 4. sınıflarda eğitim dili olmasına rağmen 1972 lerden sonra öğretim dili Rusça olan okullarda seçmeli ders olarak verilmeye başlandı. Son dönemde ise eğitim dili Rusça olmakla birlikte Kabardeyce-Adigece de ilkokuldan liseye kadar mecburi ders üniversitede ise isteğe bağlı seçmeli ders olarak okutulmaktadır. Kabardey Balkar'da, Kabardey-Balkar Devlet Üniversitesi dışında üç akademi bulunmaktadır. Rusya Bilimler Akademisi'nin Kabardey-Balkar Merkezi, Tarih, Dil, Folklor, Edebiyat ve Ekonomi Araştırmaları Enstitüsü, Matematik ve Otomasyon Uygulamaları Araştırmaları Enstitüsü, Alp Jeofizik Araştırmaları Enstitüsü, Visokogorni Jeofizik Araştırmaları Enstitüsü, Bahçecilik Enstitüsü, Tarımsal Deney İstasyonu, Astronomi Gözlemevi de cumhuriyette bulunmaktadır. İlk gazete 1920 yılında yayınlanmıştır. Şimdi de Kabardeyce, Rusça ve Balkarca gazeteler mevcuttur. Yine belirtilen dillerin hepsinde radyo ve sınırlı sürelerde olmakla birlikte Tv. yayını mevcuttur. 1980 yılı içinde Kabardeyce yayımlanmış kitap baskı adedi 172000 dır. Cumhuriyette bu güne değin 1923-1924 Latin harfleri, 1924-1936 Latin harfleri, 1936 'da Kiril alfabesi alınmış olup sonuncusu günümüzde de kullanılmaktadır.
Nüfusun %60'ı kentlerde yaşayan Kabardey-Balkar'da kent nüfusunun da üçte ikisi -1817'de kurulan- başkent Nalçik (1922'ye kadar adı Petrov-Port, nüfusu 239 bin) ve Prahladnıy'de (59 bin) yaşamaktadır.
Kabardeyler Sünni ve Müslümandırlar; ancak Mozdok civarında küçük bir Hristiyan cemaat mevcuttur. Bölgede 1830'da 113 cami mevcuttu fakat günümüzde bu sayının kesin bilinmemekle birlikte 10-15 civarında (köyler dahil) olduğu tahmin edilmektedir.
Orman, su ve hayvan varlığını korumak amacıyla oluşturulmuş birçok koruma alanı (zapovednik) ile hayvan varlığını koruma ve üretme alanı (zakaznik) vardır. Buralar birer turistik alan özelliği de kazanmıştır. Bunların başlıcaları Çegem ve Çerek Irmaklarının kaynak kısımlarını da içine alan 'Kabardino-Balkarski visokogorni gos. Zapovednik' ile bunun doğusunda kalan ve Kuzey Osetya'ya ulaşan uzantılarıdır. Buralarda ormanlar ile soyu tükenmeye yüz tutmuş dağ keçisi, kızıl geyik, ayı, vaşak, yaban tavuğu ve yaban sığırı gibi hayvanlar yetiştirilmekte ya da koruma altında bulundurulmaktadır.
Kabardey-Balkar Cumhuriyeti'nde dağcılık ve kayakçılık turizmi gelişmiştir. Bu bakımdan tüm Kuzey Kafkasya'da en önemli turizm merkezleri burada kurulmuştur. Dağ turizminde turların başlangıç yeri Nalçik'tir. Buradan ırmak vadileri boyunca uzanan yollar izlenerek güneye, Ana Kafkaslara doğru gidilmektedir. Yollarda çok sayıda konaklama yerleri, özellikle Elbrus (Oşhamahue) önlerindeki vadilerde turistik otel, motel ve kampingler bulunmaktadır.
“Balkar Edebiyatı'nın öncüsü, 1945'te sürüldüğü Orta Asya'da ölen Kazım Meçiyev (1859-1945) de sürgünde yazdığı şiirler ve konuşmalarla Balkar halkına moral vermiştir. Balkar Edebiyatı'nın uluslararası üne kavuşmuş bir şairi de şu anda yaşamayan Kaysın Kuliyev'dir.” ([1])
[1] İsmail Türkoğlu-Karaçay-Balkarlar (İslâm Ansiklopedisi)
Cem Cüneyd Canan