20 Nisan 2022
(Rusya Federasyonu'nda yaşayan toplam nüfusun %8,6'sını Türk halkları oluşturmaktadır. Bu oran 12,2 milyon insana tekabül etmektedir. Bu nüfusun yaklaşık %50'sini Tatarlar oluşturmaktadır. Rusya Federasyonunu oluşturan kraylardaki (Türkçesi; bölge veya eyalet) Rusya Federasyonu içinde Türklerin yoğun olarak yaşadığı oblastlar şunlardır: Astrahan, Orenburg, Samara, Ulyanovsk, Çelyabinsk, Omsk, Tümen, Kurgan ve Amur olarak sayılabilir. Örneğin; Astrahan Oblastı'nın %27'si, Ulyanaovsk Oblastı'nın %22'si Türk halklarından oluşmaktadır. Rusya Federasyonunu oluşturan oblastlardaki (Türkçesi; yöre veya il) Rusya Federasyonunu oluşturan iki federal şehirde yaşayan (Türkçesi; yöre veya il) Rusya Federasyonunu oluşturan özerk okruglardaki (Türkçesi; özerk yöre veya özerk ilçe) Rusya Federasyonunun yeni oluşturulmuş olan kraylardan (Eyaletlerinden) dir.)
Hazırladığım yazı sersinde, Rusya'nın devletleşmesi sonrasında Türk nüfusu üzerinde uyguladığı RUSLAŞTIRMA politikaları kalemimin döndüğü ölçüde kaynaklardan yararlanılarak ele alınacaktır. Rusya karşısında KIZILELMA'DAN "HEDEF TURAN'a" nasıl gidilip gidilemeyeceğine dikkat çekilerek, konu üzerinde yeni düşüncelerin ne olması gerekliliği üzerinde durulacaktır.
Adıgey Cumhuriyeti;
Adığe, anavatanı Kuzeybatı Kafkasya olan ve19. yüzyılın ikinci yarısında uğradıkları sürgün sonucu bugün nüfusunun büyük çoğunluğu anavatanının dışında (Türkiye, Ürdün,Suriye,İsrail vd. ülkelerde) yaşayan halkın kendine verdiği addır. Yaşadıkları ülkelerde ve ilgili literatürde daha çok Çerkes’ olarak bilinirler. Adığece Kafkas Dilleri’nin Kuzeybatı (Abhaz.Adığe) grubuna ait bir dildir.Abazaca ve bugün artık ölü dil olan Ubıhça bu grupta yer alan diğer akraba dillerdir. Adığeler 19.yüzyıl ortalarına kadar korunan toplum ve yerleşim yapılarına göre Natuhay, Abzeh, Şapsığ, Bjeduğ, Çemguy, Hatukay, Mamheğ, Mahoş, Besleney ve Kabardey boylarından oluşuyordu. Ubıhların çoğunluğu,farklı dilleri olmasına rağmen Adığece de konuşuyordu. Bu boy adları yerleşimlerine bağlı olarak lehçeleri ve ağızları da işaret etmektedir. Bilindiği gibi,aynı dili konuşan ve coğrafi olarak birbirinden uzaklaşan toplulukların dilleri zaman içinde farklılaşır; farklı ağızlar, lehçeler, hatta diller ortaya çıkar. Uzaklığa büyük doğal engelleri de ekleyebileceğimiz Kafkasya’da Adığece için bu durum şöyle gelişmiştir: 13.14.yüzyıllarda, tarihi olaylara bağlı olarak Adığelerin bir kısmı batıdan doğuya doğru ilerleyerek merkezi Kafkasya’ya yerleşmiş ve bugün Kabardey ve Besleney olarak bilinen topluluklar ortaya çıkmıştır. Dolayısıyla Adığeler, Doğu veya Yukarı Adığe (Şhağ) ve Batı veya Aşağı Adığe (Ç’ahe) olarak ikiye ayrılmıştır. (1)
Adıgey Cumhuriyeti Rusya Federasyonu’nun güneybatısında yer alır. Kuzey Kafkasya’da konumlanmasına rağmen Krasnodar Krayı’yla birlikte- Güney Federal Bölgesi’nde bulunmaktadır. 2010 yılında Dağıstan, Çeçenistan, Kuzey Osetya Alanya, Karaçay-Çerkes, Kabardey-Balkar ve Stavropol Krayı Güney Federal Bölgesinden ayrılmış ve Kuzey Kafkasya Federal Bölgesi kurulmuştur. Ancak Adıgey ve Krasnodar bu bölgeye dâhil edilmemiştir. Güney Federal Bölgesi (Южный федера́льный о́круг / Yujnıy federalnıy okrug) Rusya'nın 8 federal bölgesinden biridir ve Rusya Federasyonu’nun Avrupa toprakları içerisinde yer alır. 28 Temmuz 2016’da Kırım ve Sivastopol şehirleri Güney Federal Bölgesi’ne dâhil edilerek bu tarihten önce 9 olan federal bölge sayısı 8’e düşürülmüş, Güney Federal Bölgesi’nin ise toprakları genişletilmiştir. Böylece 1 Ocak 2016 tarihinde 420.900 km² olan yüzölçümü, Kırım Federal Bölgesi’nin dâhil edilmesiyle birlikte 447.900 km²’ye yükselmiştir. Bu da Rusya Federasyonu’nu topraklarının %2.61’ini oluşturmaktadır. Kalmuk Cumhuriyeti, Kırım Cumhuriyeti, Krasnodar Krayı, Astrahan Oblastı, Volgagrad Oblastı, Rostov Oblastı, Sivastopol şehri ve Adıgey Cumhuriyeti Güney Federal Bölgesini oluşturmaktadır. Adıgey’in tek komşusu Krasnodar’dır. Bu bakımdan bir anklav’dır. Adıgey Cumhuriyeti, Krasnodar Krayı’ndan 1991 senesinde ayrılmıştır. Bu tarihten önce 1922 senesinde kurulan Adıgey Özerk Bölgesi bulunmaktaydı. 27 Temmuz 1922’de kurulmuş olan bu birimin toplam yüzölçümü 7.792 km² dir. Adıgey Cumhuriyeti’nin alanı, Rusya Federasyonu’nun alanının % 0.045’ni teşkil eder. Batısıyla doğusu arasında 165 km, kuzeyiyle güneyi arasında 208 km mesafe vardır. Kuzeyinde sınırı boyunca Kuban Nehri ve onun kolu olan Laba Nehri bulunmaktadır. Bu kuzey bölümünde daha düz bir yapı görülürken güneye doğru gidildikçe daha engebeli bir arazi ile karşılaşılmaktadır. Adıgey Cumhuriyetinde 7 ilçe, 2 gorod (şehir), 5 kasaba (bu yerleşim tipine Rusya’da “poselki gorodsko tipa” denilmektedir) bulunmaktadır. Bu terimin tam olarak Türkçe çevirisi şehir tipi yerleşim denilmekte olup kasaba terimiyle eşdeğerdir. Bahsi geçen idari birimler Maykop Şehri bölgesi, Adıgeysk Şehri bölgesi, Giaginsky İlçesi, Koşehablski ilçesi, Krasnogvardeyski İlçesi, Maykopski İlçesi, Şovgenovski İlçesi, Tevçejski İlçesi, Tahtamukayski İlçesi olarak sıralanabilir. Ayrıca 225 kırsal yerleşim yeri bulunmaktadır. Adıgey Cumhuriyeti’nin idari merkezi (Başkent) Maykop (Mıyekuape)’tur. 1936’ya kadar bu merkez Krasnodar’dı. Maykop kabaca kuzey-güney eksenine göre, ülkenin orta kısmında yer alır. Adıgey Cumhuriyeti’nin ve dolayısıyla Maykop’un kuzey kısımları düz bir rölyef’e sahipken, güney kısımları dağlık bir görünümdedir. Örneğin Çuavş Dağı 3.238 m’lik bir yüksekliğe sahiptir ve ülkenin güneyinde bulunmaktadır. Maykop, Adıgey’in sosyo-ekonomik, kültür ve idari merkezidir. Bugünkü modern Maykop 1857 yılında bir kale olarak kurulmuştur. Maykop’un nüfusu kent merkezinde 144.249’dur. Kendisine yakın yerleşmelerle birlikte bu sayı 166.540’a ulaşmaktadır. Ayrıca Maykop, Rusya Çevre Bakanlığı’nın yaptığı araştırmada çeşitli kategorilere göre en iyi 94 şehir içinde 59. sırada yer almaktadır. ([2])
Her ne kadar sonuç alınmamış olsa da; 2004-2006 yıllarında bazı Rus milliyetçiler ve bunları desteklediğini söyleyen bazı üst düzey bürokratlar Adıgey Cumhuriyeti’nin Krasnodar Krayı ile birleştirilmesi, yani lağvedilmesi doğrultusunda bir kampanya başlatılmış, gelen tepkiler karşısında Viladimir Putin geri adım atmıştır.
Adığe Devleti'nin politikasının temeli "Çerkeslerin kendi kaderlerini kendilerinin belirlemesinin ve bağımsız olmasının doğal (ezeli) hakları olduğuna ikna"dır. Kutais Askeri Valisi N.P. Kolyubakin, Meclis'in faaliyetlerini Kafkas Ordusu başkomutanına bildirirken şöyle diyor: "Görülüyor ki Kafkasya'nın kaderini belirleyebilecek Kont Yevdokimov'un birliklerine karşı, boyun eğmeyen toprakların bütün canlı güçleri eşi görülmemiş şekilde birleşmiş…" Meclis "cihat" ilan etti ve topraklarına Çar birlikleri giren Abadzehlere 5 bin Ubıh savaşçısından oluşan yardımcı kuvvetler gönderdi. Aynı sıralarda Adığe Devleti'nin canlanan diplomatik aktivitesi de dağıldı. Her şeyden önce Meclis, Çar hükümetiyle yaptığı görüşmeler yoluyla savaşı bitirme girişiminde bulundu. 1861 Eylül’ünde Çar II. Aleksandr, Kuban'da bulunduğu sırada Adığe ve Ubıh temsilcilerini kabul etti. Çerkesler eski yaşadıkları yerlerde, dağlarda kalmalarına imkan verilirse Rus tebaasına geçmeyi kabul ettiler. Ancak Çar "bir aylık süre veriyorum, Abadzehler kararların versinler; ya Kuban'a yerleşirler ya da Osmanlı İmparatorluğu'na giderler" dedi. Çerkesler bu adaletsiz ve zalimce isteği reddettiler ve askeri faaliyetler yeniden arttı. Meclis 1862'de İstanbul'a, Paris'e ve Londra'ya yardım aramak için bir heyet gönderdi. Heyetin başında İsmail Barakay-ipa Dziaş bulunuyordu. Ancak bilindiği gibi Adığe ve Ubıhların çağrısı karşılıksız kaldı. Soçi Meclisi'nin 1862–1863 yıllarındaki faaliyeti Çerkesologlar tarafından yeterince araştırılmamıştır. Bu konunun sadece Sovyet arşivlerindeki belgelere değil, yurtdışındaki kaynaklara da dayanarak incelenmesi gereklidir. Kafkas savaşlarının eksik kalmış sayfalarından biri de, ulusal kurtuluş hareketinde yer alan askeri ve siyasi Adığe liderlerinin rolünün ne olduğudur. Bağımsızlık savaşında yer alan Zanoko Seferbey, Muhammed Emin gibi önde gelen Adığe liderlerinin üzerindeki uydurma "yabancı ajanı" damgası bugün hala silinememiştir. Bu siyasi liderlerin biyografilerinin bilimsel olarak hazırlanması Kafkasoloji'nin acil görevleri arasındadır. Zanoko Seferbey'in yaşamının ve faaliyetlerinin doğru olarak incelenmesine ancak bu son zamanlarda başlamıştır ve henüz ortada sadece gazete makaleleri vardır. Muhammed Emin'e gelince, onun hakkındaki bilgiler hala arşivlerde beklemektedir. Bu lider hakkında yapılan tek özgün çalışma, 1860 yılında yayınlanan N. Karlhof'un makalesidir. "Ülkenin kılıcı" diye adlandırılan Hauduko Mansur, Şuruhuko Tuğuz, Şamuz Şupako ve diğer halk kahramanlarının faaliyetleri de dikkate değerdir. Şamuz Şupako tecrübeli ve cesur bir savaşçıydı. 6 İşgalcilerle yapılan savaşta iki kardeşini ve otuz iki akrabasını kaybetti; fakat arkalarından ağlamadı. Kendisinin de aynı şekilde şehit olarak ölmek istediğini söyledi. (3)
Kazakistan'da ateşlenmek istenilen fitilin, nasıl Ukrayna da ateşlendiğini hep birlikte izledik ve de izliyoruz...
Yazı serisi devamınca aşağıda ki tabloya dikkatle bakılmalıdır..
TOPLAM NÜFUS TÜRK NÜFUSU KM 2
|
447.109 |
5.000 |
7.792 |
|
|
202.947 |
85.000 |
92.600 |
|
|
AmurOblastı |
830.103 |
7.000 |
363.700 |
|
ArkhangelskOblastı |
1,185,536 |
1.000 |
587.400 |
|
AstrahanOblastı |
1.005.276 |
270.000 |
44.100 |
|
Azerbaycan |
10.139.177 |
9.186.094 |
86.600 |
|
Balkalya |
860.808 |
599.033 |
12.500 |
|
Başkurdistan Cum. |
4.104.336 |
2.300.000 |
143.600 |
|
BelgorodOblastı |
1.511.620 |
13.000 |
27.100 |
|
BryanskOblastı |
1.378.941 |
5.000 |
4.900 |
|
Çeçenistan |
1.394.686 |
1.310.00 |
17.300 |
|
ÇelyabinskOblastı |
1.156.471 |
390.000 |
87.900 |
|
Çukotka Okrug |
53.824 |
2.200 |
737.700 |
|
1.346.300 |
922.000 |
18.300 |
|
|
EvenkKray |
38.386 |
1.200 |
767,600 |
|
3.111.353 |
520.000 |
50.300 |
|
|
538.200 |
75.000 |
61.900 |
|
|
IrkutskOblastı |
2.581.705 |
850 |
767.900 |
|
467.294 |
1.000 |
3.685 |
|
|
İvanovoOblastı |
406.000 |
13.000 |
21.800 |
|
901.494 |
110.000 |
12.500 |
|
|
KaliningradOblastı |
453.461 |
10.000 |
15.100 |
|
KalugaOblastı |
1.002.859 |
11.000 |
29.800 |
|
KamçatkaKray |
343.539 |
3.000 |
472.300 |
|
439.470 |
180.000 |
14.277 |
|
|
Kazakistan |
19.001.000 |
14.631.000 |
2.724.900 |
|
KemerovoOblastı |
2.821.859 |
25.000 |
95.500 |
|
KhabarovskKray |
1.401.915 |
95.000 |
788.600 |
|
KrasnodarKray |
5.225.800 |
55.000 |
76.000 |
|
KrosnajarskiKray |
2.889.785 |
105.000 |
2.340.000 |
|
Khanty-Mansi Tüm. Obl |
1.532.243 |
250.000 |
534.800 |
|
2.284.769 |
525.000 |
27.000 |
|
|
[1] Murat Papçu -ÇERKES ADIĞE YAZISININ TARiHÇESi [2] NÜFUSU YOK OLMAYA YÜZ TUTMUŞ BİR CUMHURİYET: ADIGEY-Ali Osman KOCALAR- Yusuf Mert ÜSTÜN- Muhammet ALAN (3) ASHAD Y. ÇİRG Çev.: Murat Papşu-ADIĞELERİN 19. YÜZYIL POLİTİK TARİHİNİN İNCELENMESİ GEREKİR (4) Açık Kaynaklar |
Cem Cüneyd Canan